Αν και η ζωή το έχει φέρει να κατοικώ στην άλλη άκρη του νησιού, φροντίζω συχνά πυκνά να κατεβαίνω στη Μύρινα, καθώς κάποιες υπηρεσίες και επιλογές προσφέρονται μόνο εκεί.
Έτσι, το απόγευμα της Τετάρτης βρέθηκα να διασχίζω την αγορά της Μύρινας, ώσπου, περνώντας από την πλατεία του ΟΤΕ, το μάτι μου έπεσε σε ένα πανό με έντονα χρώματα, επιμελώς στηριζόμενο σε δύο δεντράκια.
Ήταν ένα πανό για τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα. Στη μία πλευρά του υπήρχε το μήνυμα «Δεν είμαστε όλες εδώ, λείπουν οι δολοφονημένες!», ενώ στην άλλη καταγράφονταν 17 υποθέσεις γυναικοκτονίας, όλες μέσα στο 2021.
Το πανό δεν είχε κάποια υπογραφή, οπότε σκέφτηκα πως πιθανότατα η τοποθέτησή του ήταν αποτέλεσμα κάποιας πρωτοβουλίας ατόμων, ίσως στο πλαίσιο κάποιου πανελλαδικού συντονισμού δράσεων ευαισθητοποίησης για το ζήτημα.
Το πρώτο συναίσθημα που μου προκάλεσε η ανάγνωση του πανό ήταν φυσικά η θλίψη. Θλίψη στην ιδέα πως η έμφυλη βία και κακοποίηση είναι τόσο διάχυτες στην ελληνική κοινωνία.
Θλίψη μπροστά στη διαπίστωση πως οι υποθέσεις γυναικοκτονιών, οι οποίες αποτελούν την πιο ακραία έκφανση κακοποίησης αλλά δεν είναι οι μόνες, κωδικοποιούνται σε τίτλους που περιλαμβάνουν μια ημερομηνία, ένα όνομα, μια ηλικία και ένα τόπο.
Θλίψη για το φόβο, την ανασφάλεια, την ενοχή και τη σιωπή που έχει επιβληθεί στις γυναίκες και όχι μόνο, διά της βίας, καθώς αυτές είναι οι «αξίες» στις οποίες η συνθήκη της πατριαρχίας «εκπαιδεύει» τις γυναίκες, από την παιδική τους ήδη ηλικία.
Είναι αλήθεια πως η συνθήκη της πατριαρχίας δεν είναι μόνο βασικό συστατικό της κοινωνίας. Είναι και προϊόν της και βρίσκεται παντού: Στην εκπαίδευση, στην οικογένεια, στην κοινωνική ηθική, στην θρησκευτική ηθική, στην καθημερινή «εκπαιδευση» όλης της κοινωνίας, οι πατριαρχικές «αξίες» είναι εκεί και αφορούν τους πάντες, καθώς και οι άνδρες «εκπαιδεύονται» να χωρέσουν μέσα σε αυτό, να μην παρεκκλίνουν και να το ενισχύουν σαν σύστημα.
Αγώνας για ζωή, ελευθερία και αξιοπρέπεια
Στα λεπτά που στάθηκα σιωπηλός μπροστά από το πανό, το συναίσθημα της θλίψης έδωσε κάποια στιγμή τη θέση του σε μια παράξενη «χαρά». Χαρά, με την έννοια ότι μόνο ως θετικό μπορεί να αποτιμηθεί το γεγονός πως παράλληλα με την εντεινόμενη έμφυλη βία, πληθαίνουν οι φωνές που καθιστούν ορατά τα θύματα αυτής της συνθήκης και επιχειρούν να φτάσουν το μαχαίρι μέχρι το κόκκαλο.
Είναι αλήθεια πως εδώ και αρκετό καιρό γινόμαστε μάρτυρες μιας μαζικής προσπάθειας, κατά κύριο λόγο από φεμινιστικές οργανώσεις και συλλογικότητες, να αναδειχτούν τα παραπάνω ζητήματα και να τεθούν στην πραγματική τους βάση, ώστε οι επιζώσες να πάψουν να νιώθουν μόνες.
Αλλά και για αυτές τις γυναίκες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε ένα σκληρό πατριαρχικό περιβάλλον να πάρουν δύναμη, κουράγιο, ένα χέρι αλληλεγγύης και βοήθειας για να βγουν από μια κακοποιητική συνθήκη.
Κάποιες από τις περιπτώσεις γυναικοκτονιών αφορούσαν γυναίκες που είχαν προσπαθήσει να φύγουν από τέτοιες καταστάσεις και δεν τα κατάφεραν. Εκτός από τις επιζώσες, η ανάδειξη αυτών των ζητημάτων είναι πολύ σημαντική και για αυτές που ακόμα βιώνουν την έμφυλη βία και δεν μπορούν να αντιδράσουν.
Φυσικά, η βία κατά των γυναικών δεν αποτελεί τη μοναδική έκφανση του συστήματος της πατριαρχίας, καθώς στο στόχαστρο μπαίνουν επίσης και όσοι δεν «ταιριάζουν» με το πρότυπο αρρενωπότητας του λευκού και ισχυρού άνδρα.
Έντονες παραμένουν στην κοινωνική μνήμη, τόσο η περίπτωση του χαμού του Βαγγέλη Γιακουμάκη όσο και η υπόθεση της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου, υπόθεση που σήμερα βρίσκεται στις δικαστικές αίθουσες.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί η συμβολή του κινήματος metoo, το οποίο έφερε στο φως πολυάριθμα περιστατικά κακοποίησης και βιασμών. Αν και περιορισμένες στη σφαίρα του θεάματος, οι καταγγελίες αυτές προκάλεσαν τριγμούς στα πεδία του πολιτισμού και του αθλητισμού, οδηγώντας στο εδώλιο ή και στη φυλακή άλλοτε πολύ ισχυρούς άνδρες στο χώρο τους (υποθέσεις Λιγνάδη, Φιλιππίδη και άλλες).
Όλη αυτή η προσπάθεια βρίσκεται αντιμέτωπη με τρομερούς αντιπάλους. Από τη μία, η συστηματική προσπάθεια συγκάλυψης βιαστών και γυναικοκτόνων, ιδιαίτερα όταν αυτοί ανήκουν σε «επιφανείς» κύκλους. Πρόσφατο είναι το παράδειγμα του πως χειρίστηκαν τα ΜΜΕ την υπόθεση της δολοφονίας της 20χρονης Καρολάιν στο σπίτι της στα Γλυκά Νερά από το σύντροφό της Μπάμπη Αναγνωστόπουλο.
Ακόμα πιο πρόσφατη είναι η υπόθεση της νεαρής Γεωργίας στη Θεσσαλονίκη, η οποία βρήκε το κουράγιο να καταγγείλει ομαδικό βιασμό από πλούσιους γόνους σε πρωτοχρονιάτικο πάρτι σε πολυτελές ξενοδοχείο , αλλά βρέθηκε αντιμέτωπη με χειρισμούς από πλευράς Δικαιοσύνης, Αστυνομίας και ΜΜΕ, που μόνο ως προσπάθεια συγκάλυψης και αποσιώπησης μπορούν να ιδωθούν.
Επιπλέον, δεν πρέπει να περάσουν απαρατήρητες οι εκφάνσεις θεσμικής κάλυψης των βιαστών και κακοποιητών, είτε αφορούν εξαναγκασμό σε αναβίωση του τραύματος που φέρει το θύμα, αποτροπής από την επιλογή της καταγγελίας, ακόμα και νομικής «ενίσχυσης» των κακοποιητικών συζύγων, κάτι που έχει καταγγελθεί για παράδειγμα με αφορμή το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη συνεπιμέλεια των παιδιών.
Τα θύματα ΔΕΝ είναι αριθμοί
Στις προσπάθειες δημοσιογραφικής κάλυψης γεγονότων ή καταστάσεων που αριθμούν θύματα, πολλές φορές ελλοχεύει ο κίνδυνος εθισμού του κοινού στο βίαιο υλικό, με ευθύνη των ΜΜΕ, με αποτέλεσμα τα θύματα να μετατρέπονται σε θλιβερές στατιστικές.
Η πανδημία της Covid-19 για παράδειγμα αποτελεί μια τέτοια περίπτωση, όπου οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους γίνονται αριθμοί κάτω από πηχυαίους τίτλους όπως «Σοκ με 90 νεκρούς» ή «Ξεπέρασαν τους 25.000 οι νεκροί στη χώρα». Άλλο παράδειγμα τέτοιων στατιστικών είναι οι αριθμοί των θυμάτων από τροχαία ατυχήματα και πολλά άλλα.
Είναι αναγκαίο να μην ξεχνάμε πως πίσω από τέτοιους αριθμούς, ξεδιπλώνεται το μοναδικό δράμα κάθε ξεχωριστής περίπτωσης, καθώς άνθρωποι χάνονται και οικογένειες θρηνούν τους ανθρώπους τους. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης, βιασμών ή γυναικοκτονιών, αν και πρόκειται για τελείως διαφορετική συνθήκη απ’ ότι η διαχείριση της πανδημίας και τα τροχαία.
Ταυτόχρονα, οι στατιστικές αυτές αποκαλύπτουν (σε αριθμούς) μόνο ένα μέρος από τη συνολική έκταση του ζητήματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η έμφυλη βία δεν είναι μόνο όταν μια γυναίκα δέχεται απειλές, παραδείγματος χάριν από το σύζυγό της. Είναι και μέσα σε όλες αυτές τις πτυχές της καθημερινής ζωής που ο φόβος και η ανασφάλεια αποκτά υλική υπόσταση, χωρίς απαραίτητα να έχει προηγηθεί ένα βίαιο περιστατικό. Όταν για παράδειγμα μία κοπέλα ψάχνει διαμέρισμα σε όροφο ή με πόρτα ασφαλείας, όταν σκέφτεται τι θα φορέσει και τι ώρα θα γυρίσει σπίτι.
Γυναίκες κακοποιούνται, βιάζονται ή δολοφονούνται και κάθε μία περίπτωση οφείλει να συγκλονίζει και να ευαισθητοποιεί σα να συνοψίζει όλα τα άλλα παρόμοια περιστατικά που έχουν προηγηθεί.
Ένα πρόβλημα που μας χτυπά την πόρτα
Είναι επικίνδυνο και παραπλανητικό να θεωρήσουμε πως οι υποθέσεις βίας κατά των γυναικών είναι ένα πρόβλημα που δεν αφορά τη μικρή μας κοινωνία και ότι συμβαίνει κάπου μακριά μας.
Υπενθυμίζεται πως στο παρελθόν, το φως της δημοσιότητας έχουν δει περιπτώσεις βίαιης και κακοποιητικής συμπεριφοράς προς γυναίκες που ζουν και εργάζονται στο νησί μας.
Τέτοιες ήταν η περίπτωση της 27χρονης τότε εργαζόμενης και μητέρας Ν., η οποία τον Οκτώβριο του 2019 δέχθηκε δολοφονική επίθεση έξω από το σπίτι της από πρώην σύντροφό της, ο οποίος της επιτέθηκε με σιδερένια αιχμηρά αντικείμενα και με απειλές ότι «δε θα ξαναδεί τα παιδιά της».
Η κοπέλα είχε βρει τη δύναμη από το νοσοκομείου όπου νοσηλευόταν με κακώσεις και σπασμένο πόδι, να καταγγείλει μια διαρκή κακοποίηση από έναν άντρα, ο οποίος την είχε χτυπήσει επανειλημμένα και βίαια, μπαινόβγαινε στο σπίτι της και την έκλεβε.
Αξιοσημείωτη είναι η αδιαφορία που είχαν επιδείξει μέχρι εκείνη τη στιγμή οι αστυνομικές αρχές, οι οποίες αν και ενήμερες από την ίδια για την κακοποιητική δράση του, είχαν επιλέξει να την αγνοήσουν.
Πιο πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2021, είχε λάβει χώρα η υπόθεση της Φ. στην ανατολική Λήμνο, η οποία δέχθηκε βάναυση κακοποίηση από νεαρούς, οι οποίοι τη χτύπησαν με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο, προξενώντας της επικίνδυνες σωματικές βλάβες.
Στη γειτονική Λέσβο, πριν από λίγες ημέρες ξεκίνησε στο Μικτό Ορκωτό Εφετείο Βορείου Αιγαίου, η εκδίκαση της έφεσης που ζήτησε ο δράστης της δολοφονίας της 24χρονης Ερατώς, για την άρση της ποινής των ισοβίων χωρίς ελαφρυντικά που του είχε επιβληθεί πρωτόδικα.
Υπενθυμίζεται πως η Ερατώ έχασε τη ζωή της το Μάιο του 2019, από τα χέρια του εν διαστάσει συζύγου της, με το δύο ετών μωρό τους να κοιμάται στο διπλανό δωμάτιο.
Που βρίσκεται η λύση
Ως άνθρωπος, δεν είμαι σε θέση να προτείνω ένα τρόπο για το πως θα μπορούσε η κοινωνία να προοδεύσει, αφήνοντας μια για πάντα πίσω τη ντροπή των γυναικοκτονιών και της έμφυλης βίας.
Σίγουρα οι υποθέσεις αυτές καταγράφουν ένα έλλειμμα παιδείας στα νεαρά αγόρια, κάτι που στις περισσότερες περιπτώσεις ξεκινά από το σπίτι και εξελίσσεται μέσα από τα κενά της επίσημης εκπαίδευσης, τις παρέες, το στρατό, τους χώρους εργασίας, τα γήπεδα και άλλες πτυχές του κοινωνικού βίου.
Ωστόσο πρέπει να γίνει σαφές πως το δρόμο προς την αλλαγή, μόνο τα πραγματικά και εν δυνάμει θύματα αυτής της βίας μπορούν να υποδείξουν και αυτά δεν είναι άλλα από τις γυναίκες και όσα πλάσματα βιώνουν την περιθωριοποίηση από τις επιταγές της πατριαρχικής κοινωνίας.
Οπότε, πιστεύω πως σε πρώτη φάση αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αφήσουμε χώρο στις γυναίκες να μιλήσουν για τα βιώματά τους. Να ακούσουμε προσεκτικά, να σκεφθούμε πάνω σε όσα εκφράζουν και φυσικά να «εκπαιδεύσουμε» τους εαυτούς μας ώστε να μη γινόμαστε ούτε ηθελημένα αλλά ούτε και άθελα μας φορείς κακοποιητικών συμπεριφορών, ακόμα και αν αυτές έχουν τη φαινομενικά «ανώδυνη» μορφή των σεξιστικών αστείων.
Ακούγοντας λοιπόν τις γυναίκες και τα αιτήματα που προβάλλουν οι οργανώσεις τους, ορισμένα σημεία που έχω αντιληφθεί είναι η ανάγκη να κατοχυρωθεί νομικά, κοινωνικά και χωρίς περιστροφές ο όρος «γυναικοκτονία». Η Πολιτεία να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στα θύματα της έμφυλης βίας. Να πάψει η θεσμική ασυλία που απολαμβάνουν οι δράστες.
Να αποκατασταθεί η ανισότητα μεταξύ των φύλων στον εργασιακό βίο και να αναγνωριστεί η συνεισφορά της γυναικείας εργασίας που σε πάρα πολλές περιπτώσεις παραμένει αόρατη και καταπιεστική.
Να εμπεδωθεί μια κουλτούρα σεβασμού στη βάση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής ισότητας, που θα καταπολεμήσει φαινόμενα όπως ο σεξισμός και η υπαγόρευση του τι είναι σωστό και τι όχι για μια γυναίκα, αναφορικά με ρόλους όπως μητέρα, σύζυγος και άλλους.
Να οξύνουμε τα κοινωνικά αντανακλαστικά, χτίζοντας σχέσεις, αντιδρώντας όταν κάτι συμβαίνει δίπλα μας, στο σπίτι, στη γειτονιά, στους χώρους δουλειάς. Να μη σιωπούμε, αλλά να δημιουργούμε εστίες αλληλεγγύης και κατανόησης.
Λύση στην έμφυλη βία δεν είναι ο εμφύλιος μεταξύ γυναικών και ανδρών. Χρειάζεται αποτίναξη της πατριαρχίας και ξεπέρασμα της πατριαρχικής κοινωνίας.
Ορισμένα στοιχεία
Στις καταγγελίες του 2020, από τις 4.264 καταγγελίες γυναικών για ενδοοικογενειακή βία, στις 3.046 ο θύτης ήταν νυν ή πρώην σύντροφος (το 64,1%). Από αυτές, 2.350 αφορούσαν σωματική βία και 2.494 ψυχολογική βία, 1.638 οικονομική βία, ενώ 202 γυναίκες κατήγγειλαν βιασμό.
Σύμφωνα με στοιχεία της 24ωρης γραμμής SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ), μέσα σε ένα μήνα καραντίνας, από τον Μάρτιο στον Απρίλιο του 2020 είχαμε αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας κατά 300%.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το 2018, 13 γυναίκες δολοφονήθηκαν στην Ελλάδα από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους, ενώ το 2019 οι δολοφονίες γυναικών από συγγενικό τους πρόσωπο ανήλθαν σε 8.
Το 2020 έγιναν 10 γυναικοκτονίες, ενώ το 2021 επιβεβαιώθηκαν 17 αντίστοιχες περιπτώσεις.
Γιάννης Χατζηχαραλάμπους
Υ.Γ. Αν και για τα παραπάνω γραφόμενα φέρω ακέραια την ευθύνη ως υπογράφων, το άρθρο έλαβε την τελική του μορφή χάρη στις πολύτιμες παρατηρήσεις και επισημάνσεις που δέχθηκα από δύο αγαπημένες φίλες, την Ελένη και τη Μαρία, οι οποίες με βοήθησαν να κατανοήσω όψεις και πτυχές ενός τόσο σύνθετου ζητήματος. Τις ευχαριστώ από καρδιάς.
